Ανηφορίζοντας την Πινδάρου, μια ανάσα μακριά από την Ακαδημίας, μία κιτρινωπή μνημειακή πρόσοψη ενός τριώροφου κτιρίου με αρ νουβό σμιλευμένα καμπυλώματα στέκει στα δεξιά και τραβά με άνεση το βλέμμα ανάμεσα στην πολεοδομία της γειτονιάς. Το άλλοτε οίκημα της Ασπασίας Μάνου, γυναίκας του βασιλιά Αλέξανδρου Α΄, στον αριθμό 6 της οδού, φιλοξενεί τα τελευταία χρόνια την «Εθνική γενική συνομοσπονδία αναπήρων και θυμάτων πολέμου Ελλάδος» ενώ πρόσφατα άνοιξε την γκρίζα επιβλητική του πόρτα για το κοινό της πόλης, με την τελευταία μουσειακή προσθήκη της Αθήνας.
Εσωτερικά ανακατασκευασμένο, στεγάζει εδώ και ένα δεκαήμερο περίπου το «Μουσείο αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά» που αρθρώνεται κάθετα στους ορόφους και φέρνει εκθέματα-ρέπλικες αρχαίων τεχνολογικών ευρημάτων που –πέρα από την μόνιμη έκθεσή τους στο ομώνυμο μουσείο του Κατάκολου Ηλείας– έχουν περιοδεύσει σε εκατοντάδες μέρη της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού, από ευρωπαϊκά Patent Office μέχρι μεγάλα ακαδημαϊκά πολυτεχνεία.
Με όπλο τις πανεπιστημιακές του σπουδές από το τμήμα μηχανολόγων μηχανικών της πολυτεχνικής σχολής Πάτρας και κινητήρια δύναμη τη ζέση του για να αναδείξει άμεσα μία ανεξερεύνητη πτυχή των αρχαίων Ελλήνων, ο ιδρυτής και εμψυχωτής του μουσείου Κώστας Κοτσανάς έχει αφιερώσει από το 1983 τη ζωή του στην μελέτη της αρχαιοελληνικής αλλά και λατινικής γραμματείας, ψάχνοντας για περιγραφές επιτευγμάτων της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Μετά από πολλά σχέδια, μελέτες και πειραματισμούς στο εργαστήριό του, έχει κατασκευάσει αμέτρητα λειτουργικά αντίγραφα των εκάστοτε μηχανισμών που μοιράζεται μαζί με το κοινό, εξηγώντας κάθε φορά τον τρόπο λειτουργίας τους σχηματικά και εύληπτα.
«Όποια τεχνολογία και να δούμε είτε χθεσινή, είτε σημερινή, είτε μελλοντική έχει τις απαρχές της στην Ελλάδα» μου λέει ένθερμα ο ίδιος, όσο τα μάτια του είναι εμφανώς ξαναμμένα από τον ενθουσιασμό. «Μάλιστα, με τον συνδυασμό όλων των ευρημάτων τους ήταν σε θέση να κατασκευάσουν ένα αυτοκίνητο ξυλαερίου νεότερης εποχής. Για σκεφθείτε το. Είχαν αιολόσφαιρα για την δημιουργία της κίνησης μέσω καύσης, επίπεδες τροχαλίες για την μετάδοση της κίνησης, βαρουλκό για την μετατροπή της ταχύτητας και αντλίες για την αλλαγή της περιστροφικής κίνησης σε παλινδρομική».
Ανάμεσα στα δεκάδες εκθέματα του ισογείου και του ημιώροφου (με την μεγάλη μπρούτζινη αιολόσφαιρα του Ήρωνος να σε καλωσορίζει) συναντάς από δείγματα αυτοματισμού, κρυπτογραφίας και μέτρησης χρόνου μέχρι χαρτογράφησης και αστρονομίας. «Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τις ίδιες ανάγκες με εμάς. Έτσι επινόησαν χρηστικά τεχνάσματα για την καθημερινότητά τους, τρόπους ψυχαγωγίας, μηχανισμούς που προκαλούν θαυμασμό και δέος καθώς και τρόπους ακριβούς μελέτης του σύμπαντος».
Ο λόγος; «Για μένα, όλα αυτά έγιναν επειδή ο Αλέξανδρος ήταν μαθητής του Αριστοτέλη και όταν ξεκίνησε για την εκστρατεία έφερε μαζί του όλους τους επιστήμονες που μπορούσε να φέρει, γνωρίζοντας από τον δάσκαλό του ότι η επιστήμη και η τεχνολογία είναι πλεονεκτήματα για το κάθε τι. Την ίδια φιλοσοφία ακολούθησαν και οι διάδοχοί του σε αυτές τις περιοχές, σε έναν συγκερασμό μάλιστα με την Ανατολή».
Κάνοντας μία ξενάγηση, ο Κώστας Κοτσανάς μας εξήγησε την ιστορία που κρύβεται πίσω από νεότερα επιτεύγματα και την σύνδεσή τους με τα αρχαία ευρήματα.
G.P.S.: Ο αστρολάβος του Πτολεμαίου αποτελούταν από επτά ομόκεντρους κύκλους, εκ των οποίων ο εξωτερικός ήταν σταθερός στο επίπεδο του μεσημβρινού ενώ οι υπόλοιποι κινούνταν ελεύθερα για να προσδιορίσουν τον ισημερινό και τους πόλους, την κατεύθυνση του ήλιου, την ημερήσια περιστροφή της αστρικής σφαίρας, τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη των αστέρων. Ο τελευταίος δακτύλιος, μάλιστα, έφερε τη σκοπευτική διάταξη, από την οποία ο χειριστής μπορούσε να βρει ακριβώς τη θέση ενός αστεριού, ενώ αφού σχεδίαζε έναν πλήρη αστρικό χάρτη μπορούσε με την ανάποδη διαδικασία να προσδιορίσει τη δική του θέση.
Αυτόματος πωλητής: Μπροστά από τους ναούς κατά την Αλεξανδρινή περίοδο υπήρχε το αυτόματο σπονδείο με κερματοδέκτη, όπως μας περιγράφει ο εφευρέτης του Ήρων, ένα αγγείο που οι πιστοί έριχναν τον οβολό τους για να παραλάβουν αγιασμό. Το νόμισμα πέφτοντας πάνω στο δίσκο ενός ζυγού μετέφερε την κίνηση, άνοιγε μια κωνική βαλβίδα και επέτρεπε την διέλευση του νερού. Όσο φυσικά μεγαλύτερο ήταν το βάρος (άρα και η αξία) του νομίσματος, έρεε και περισσότερος αγιασμός.
Σήματα Μορς: Οι φρυκτωρίες ήταν ένα σύστημα οπτικής μετάδοσης μηνυμάτων, που για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στη Μινωική Κρήτη. Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα και κατά τη διάρκεια της νύχτας οι πληροφορίες μεταφέρονταν από το ένα οχυρό στο άλλο (που υπήρχε οπτική επαφή) μέσα από κωδικοποιημένο άναμμα πυρσών, που ακολουθούσε έναν προσυμφωνημένο πίνακα πέντε ξύλινων πλακών με πέντε γράμματα ο καθένας.
Ηχητικός συναγερμός: Ο πρώτος προειδοποιητικός μηχανισμός της ιστορίας διασώζεται από τις περιγραφές του Ήρωνος και λειτουργικά βασίζεται σε ένα σκοινί, που ήταν συνδεδεμένο με την πόρτα και στο άνοιγμά της επέτρεπε την κίνηση μιας ράβδου. Αυτή με τη σειρά της άφηνε μία κρεμασμένη σάλπιγγα να βυθιστεί σε ένα δοχείο με νερό, με αποτέλεσμα ο εγκλωβισμένος αέρας να την ανάγκαζε να ηχήσει.
Ιπτάμενη μηχανή: Γύρω στο 400 π.Χ., ο πυθαγόρειος Αρχύτας ο Ταραντίνος έφτιαξε την πρώτη αυτόνομη πτητική μηχανή με ένα ελαφρύ πλην ισχυρό κέλυφος που είχε την μορφή περιστεριού και εσωτερικά την κύστη ενός μεγάλου ζώου. Τοποθετημένο στις 45 μοίρες από το έδαφος και συνδεδεμένο με έναν θερμαινόμενο στεγανό λέβητα ή με μία αεραντλία, η πίεση του ατμού/αέρα (όταν ενεργοποιούταν) επέτρεπε την πτητική του πορεία να φτάσει μέχρι και απόσταση διακοσίων μέτρων.
Ρομπότ: Το πρώτο λειτουργικό και αυτοματοποιημένο ανθρωποειδές εμφανίστηκε με τη μορφή υπηρέτρια, στην αυλή της Αλεξάνδρειας –όπως περιγράφεται στην αρχαία γραμματεία. Ο Φίλων ο Βυζάντιος θέλοντας να εξελίξει ένα προηγούμενο σύστημα παροχής νερού και κρασιού (ευφυής οινοχόη του Φίλωνα) μέσω κανάτας, έφερε ένα νέο τρόπο αυτόματου σερβιρίσματος συνδυάζοντας δοχεία, υδραυλικές βαλβίδες, ελατήρια αντιστάθμισης και δοχεία σωληνώσεων. Το επίτευγμά του ήταν σε θέση να σερβίρει δεκάδες καλεσμένους με οίνο ή νερωμένο οίνο, ανάλογα με το πόση ώρα ο κάθε επισκέπτης άφηνε στα χέρια της το κύπελλό του.
Αυτοκινούμενο όχημα: Κατά την κλασσική και κυρίως την ελληνιστική περίοδο, το αυτόματο θέατρο ήταν στα φόρτε του με διάφορους «θαυματοποιούς» να πειραματίζονται με μικρομηχανισμούς στο εσωτερικό μικρών «κτισμάτων» για να μετατρέψουν μύθους σε οπτικές αφηγήσεις που κινούνταν αυτόματα. Ο Ήρωνας στα γραπτά του περιγράφει το δικό του δημιούργημα με τον μύθο του Διονύσου, που πέρα από αναδυόμενες φωτιές και τους ήχους τυμπάνων (που συνόδευαν την τελετή) το κουκλοθέατρο κινούταν με ευθύγραμμες και κυκλικές κινήσεις χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση. Μάλιστα σε άλλο σημείο των κειμένων του, ο Ήρωνας περιγράφει την επινόηση του Φίλωνος του Βυζαντίου σαν την καλύτερη όλων.
Αναλογικός υπολογιστής: Με τις έρευνες ακόμα να συνεχίζονται («Επιστροφή στα Αντικύθηρα»), ο μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα από τα σημαντικότερα, πλέον γνωστά και επίκαιρα επιτεύγματα της αρχαίας Ελλάδας. Στοχεύοντας στην ακριβή μέτρηση και τον συγχρονισμό του ηλιακού ημερολογίου με το σεληνιακό και στην πρόβλεψη σημαντικών αστρονομικών γεγονότων, ο πολύπλοκος αυτός μηχανισμός δέχθηκε τροποποιήσεις και εξελίξεις (μεταξύ των οποίων αυτός του Μέτωνα, του Κάλιππου και του Ίππαρχου) φτάνοντας σε ένα ακριβές ημερολόγιο, που μάλιστα μέχρι τον 19ο αιώνα είχε μείνει στην αφάνεια. Μία πιθανή εξέλιξη του μηχανισμού, μάλιστα, είναι η εφαρμογή του στο Πλανητάριο του Αρχιμήδη για τη μελέτη της κίνησης των πλανητών σε τρισδιάστατη απεικόνιση.
Στον πρώτο όροφο βρίσκεται η συλλογή του Κώστα Κοτσανά από αρχαία μουσικά όργανα ενώ στον υπόγειο χώρο πρόκειται στο άμεσο μέλλον να λαμβάνουν χώρα βιωματικά εργααστήρια, εκδηλώσεις και περιοδεύουσες εκθέσεις, με την συλλογή αρχαίων ελληνικών παιχνιδιών να κάνει την αρχή.
Πινδάρου 6, 2114110044, Δευτ.-Κυρ.: 9 π.μ.-5 μ.μ, Γενική είσοδος: € 5 (συμπεριλαμβανομένης ξενάγησης), μειωμένο εισιτήριο: € 3.5 (φοιτητές, νέοι 12-18 ετών, πολύτεκνοι, πολίτες άνω των 65 ετών, άνεργοι), ελεύθερη είσοδος: παιδιά έως 11 ετών.
